Hoe zorgen we voor een betere deal tussen boer en maatschappij? Het College van Rijksadviseurs heeft ontwerpend onderzoek ingezet om te onderzoeken hoe de transitie naar een natuur- en landschapsinclusieve landbouw vorm kan krijgen. De resultaten van de pilots in De Marne, de Krimpenerwaard en Salland zijn nu gepubliceerd.
Het College van Rijksadviseurs heeft in 2018 Panorama Nederland gepresenteerd, waarin wordt gepleit voor een New Deal tussen boer en maatschappij. Naast een eerlijker inkomen voor de boer zorgt deze New Deal ook voor schoon water en schone lucht, een gezonde bodem, meer biodiversiteit en een aantrekkelijk en toegankelijk landschap. Om uit te vinden hoe zo’n New Deal er in verschillende regio’s concreet uit zou kunnen zien, is Rijkadviseur Berno Strootman drie regionale pilots gestart in drie landschapstypen: Krimpenerwaard (veen), De Marne (klei) en Salland (zand).
De pilots
Acacia Water heeft bijgedragen aan de pilots in de Krimpenerwaard (bodemdaling) en in De Marne (verzilting). Elke pilot heeft een toekomstperspectief voor de regio opgeleverd, waarin een duurzaam, levensvatbaar landbouwsysteem in een aantrekkelijk en biodivers landschap wordt geschetst. Samen is inzichtelijk gemaakt welke nieuwe verdienmodellen er denkbaar zijn en wat ervoor nodig is om die dichterbij te brengen. Ook is in beeld gebracht wat de kansen en remmende factoren zijn om de transitie te realiseren. Een belangrijk inzicht is dat de gewenste verandering in de landbouw door de maatschappij mogelijk moet worden gemaakt, via nieuwe verdienmodellen, heldere kaders en doelen, en de juiste ondersteuning.
De Marne
In de noordelijke kleischil, grenzend aan de Waddenzee en het Lauwersmeer, ligt de regio De Marne. De vruchtbare zeeklei in combinatie met het milde klimaat maken van De Marne één van de beste landbouwgebieden ter wereld. De pootaardappel is de drijvende kracht in het gebied. Boeren in het gebied zetten al geruime tijd stappen om de landbouw te verduurzamen. Zo experimenteren ze met niet-kerende grondbewerking en het verminderen van gewasbeschermingsmiddelen. Op de proefboerderij Kollumerwaard worden proeven gedaan met strokenteelt en groenbemesters.
Tegelijkertijd ligt er nog een grote opgave, met name op vlak van bodemkwaliteit, gesloten kringlopen, biodiversiteit en water. De bodemkwaliteit staat onder druk door veelvuldige grondbewerking met steeds grote machines en een krappe vruchtwisseling. Daarnaast vragen met name de hoogwaardige producten, zoals de pootaardappel, relatief veel (kunst)mest en gewasbeschermingsmiddelen om aan de hoge kwaliteitseisen te kunnen voldoen. Deze intensieve vorm van landbouw biedt ook weinig ruimte voor biodiversiteit op de akkers. Het gebied kampt ook steeds meer met de gevolgen van klimaatverandering, zeespiegelstijging. Door zeespiegelstijging wordt de druk van brakke kwel in de ondergrond steeds groter. In de toekomst zal het daarom belangrijker worden om zoet water vast te houden in het gebied.
In het perspectief voor 2050 zijn landbouw en landschap stevig met elkaar verweven. De Marne kent een robuuste ecologische dooradering met akkerranden, verbrede maren en ecologisch beheerde dijken. De duurzaam beheerde bodem vormt de basis voor een minimaal gebruik van chemische gewasbeschermingsmiddelen en kunstmest. De akkerbouwer en melkveehouder wisselen grondstoffen, producten en diensten uit.
Download hier het rapport over De Marne
De Krimpenerwaard
Het veenweidegebied in de Krimpenerwaard, het Groen Hart, behoort tot een van de meest waardevolle en kenmerkende landschappen van ons land. Het open polderlandschap met de smalle strokenverkaveling is typerend voor veenweidegebieden. De landbouw is er minder intensief dan in veel andere gebieden, waardoor de cultuurhistorische elementen en structuren van het gebied goed bewaard zijn gebleven. Al eeuwenlang wordt in de polder melkvee gehouden.
De boeren in de Krimpenerwaard staan voor een ongekend grote opgaven. De opgaven waar de landbouwsector als geheel voor staat, zoals verduurzamen en de reductie van stikstof, komen in de Krimpenerwaard samen met specifieke gebiedsopgaven zoals het tegengaan van CO2 emissies en bodemdaling in het veen en de zorg voor weidevogels en biodiversiteit.
De bodemdalingsopgave laat zien hoe complex het is: het instellen van hogere waterpeilen remt de uitstoot van CO2. De keerzijde is echter een groter risico op de vorming van andere broeikasgassen, zoals lachgas en methaan (waardoor beoogde klimaateffecten voor een deel weer teniet worden gedaan). Ook leidt het verhogen van het waterpeil tot verlies van het gewaardeerde agrarische cultuurlandschap en tot het vertrek van de melkveehouderij uit het gebied.
De zoektocht in de pilot was om een vorm te vinden van landschapsinclusieve melkveehouderij met minimale bodemdaling. Er wordt vandaag de dag al met relatief hoge peilen geboerd in de Krimpenerwaard, op die kennis en kunde kan worden voortgebouwd.
Het toekomstbeeld voor 2050 toon een slimme landschappelijke zonering van de polder, met huiskavels, veldkavels en natuurkavels, ondersteunt de ontwikkeling van kringloopbedrijven.
Download hier het rapport over de Krimpenerwaard
kijk voor meer informatie op https://www.collegevanrijksadviseurs.nl/projecten/rijk-boerenland of neem contact op met Jouke Velstra.
