Het gortdroge groeiseizoen van vorig jaar liet zien dat de Nederlandse land- en tuinbouw zuinig moet omspringen met zoetwater. Boeren doen er goed aan om meer zelfvoorzienend te worden met wateropslag. Dit stelt directeur en specialist watersystemen Jouke Velstra van adviesbureau Acacia Water.
De klimaatmodellen beloven geen beterschap, zo zegt Velstra. ‘Ongeacht welk model je erbij pakt, het wordt hoe dan ook droger en dus zal er ook meer verzilting optreden. De land- en tuinbouw moet zich aanpassen. Ze kunnen op twee paarden wedden; het telen van zouttolerante gewassen en het nemen van maatregelen om zoetwater vast te houden.’
In het project Spaarwater bracht Acacia Water in een breed consortium de afgelopen zes jaar bij vier boerenbedrijven in Noord-Holland, Friesland en Groningen in kaart welke maatregelen effectief zijn om de verzilting te onderdrukken.
Een daarvan is anti-verziltingsdrainage, waarbij de drainage verdiept werd aangelegd en het ontwateringsniveau in de wintermaanden verhoogd. Velstra: ‘Je brengt dan in de winterperiode de grondwaterstand van een perceel hoger. Dat zorgt voor tegendruk naar het opkomende zoute grondwater en je creëert als het ware een zoetwaterlens van 30 tot 40 centimeter onder het perceel. Dit blijkt boven verwachting goed te werken.’
Veel potentie
Eigen watervoorziening met ondergrondse opslag van zoetwater heeft volgens Velstra ook veel potentie. Naar voorbeeld van de bestaande opslagtechniek in de glastuinbouwsector, is binnen Spaarwater een goedkopere variant ontwikkeld en getest voor de akkerbouwsector.
Het zoetwater wordt middels drainage in het perceel opgevangen, opgeslagen in de diepe ondergrond en beschikbaar gemaakt voor gebruik gedurende het groeiseizoen. ‘Een interessante ontdekking die we hierbij hebben gedaan, is dat dit water in kwaliteit verbetert wanneer het wordt onttrokken via een afzonderlijke put op enige afstand van de bron’, legt Velstra uit.
‘Dat komt doordat ziektekiemen in het water door de bodempassage afsterven. Dit biedt perspectief voor het vermijden van risico’s op bijvoorbeeld bruinrot. Dit wordt nu verder onderzocht in twee promotieonderzoeken door de TU Delft.’
Kloof dichten
Velstra wijst op het feit dat overheid en onderzoekers veel verder vooruitkijken dan de gemiddelde boer. ‘De boer leeft veel meer in het nu en dat is logisch. Investeringen doet hij voor een termijn van vijf tot maximaal tien jaar. Deze kloof moet dus zoveel mogelijk worden gedicht’, vertelt hij.
‘We zijn heel veel het gebied in geweest om aan boeren en tuinders uit te leggen hoe het watersysteem werkt. Dat helpt enorm. We worden nu ook gebeld door boeren met de vraag of we mee kunnen denken over maatregelen op perceelsniveau. Het is echt voor het eerst dat dit gebeurt. Dat komt puur door het extreme seizoen van afgelopen jaar.’
Het begint allemaal met meten. Zo is Acacia Water samen met LTO Noord vorig jaar het initiatief Boeren Meten Water gestart, waarbij boeren op perceelsniveau de grondwaterstand, het bodemvocht en het zoutgehalte (ook in de sloot) meten. ‘Door al die data te koppelen, krijg je inzicht in de situatie op perceels- en gebiedsniveau. De waterschappen zijn ook aangehaakt.
Iedere boer een peilbuis
Streven in Noord-Nederland is dat over enkele jaren iedere boer langs de kust een peilbuis in zijn percelen heeft. Dit zegt regiobestuurder Tineke de Vries van LTO Noord, een van de aanjagers van Boeren Meten Water. ‘Verzilting, dat komt een keer aan de orde. Hele zoetwaterlenzen zijn er al door weggeslagen. De wortels zitten aan het zout. Bij een teler hier in de buurt speelt het al jaren. Het is vaak heel gebiedsspecifiek, het kan per boer, per perceel verschillen.’
Daarom moet een agrarisch ondernemer volgens De Vries beter weten wat er in de grond gebeurt. ‘Daarover moet veel meer kennis komen. Hoe interpreteer je gegevens, bijvoorbeeld?’
Meer wetenschappelijk onderzoek
De Vries moedigt meer wetenschappelijk onderzoek aan. Rijksuniversiteit Groningen is hier inmiddels mee begonnen. Daarnaast maakt de akkerbouwer uit het Friese Hallum zich hard voor doorontwikkeling van het project Spaarwater.
‘Het project laat in de praktijk zien dat zoetwaterberging mogelijk is. Dat moeten we uitrollen, maar we moeten er wel voor waken dat we tegen grote investeringen aanlopen. Dat kan door bijvoorbeeld een ondergrondse opslag voor meerdere percelen aan te leggen.’
Bron: Nieuwe Oogst, 16-02-2019
Door: Jasper Schel
